پوکایوکه (Poka-Yoke) ابزاری پیشگیرانه است که با تصحیح و حذف اشتباهات مانع از ایجاد نقص در فرایند تولید می‌شود. هدف از به‌کارگیری پوکایوکه افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات، کاهش زمان تولید و کاهش هزینه‌ها است. از تکنیک پوکایوکه می‌توان به‌منظور بررسی عیوب، جلوگیری از تولید محصولات ناقص، کاهش انحرافات تولید و اصلاح محصولات نیمه‌ساخته استفاده کرد.
چالش‌های صنعتی و نقش پوکایوکه در رفع آنها
در هر مرحله‌ای از تولید که ممکن است خطای انسانی در آن رخ دهد می‌توان از روش پوکایوکه به‌منظور ارزیابی و تشخیص مشکلات احتمالی استفاده کرد. بیایید با چند نمونه از این مراحل آشنا شویم:
تولید پر هزینه
تولید به دلایل مختلفی مانند کار با نیروی انسانی بی‌تجربه با هزینه‌های بسیاری همراه است. از سویی استفاده از تکنیک پوکایوکه و خودکارسازی فرایندها باعث شناسایی به‌موقع اشتباهاتی همچون خطاهای موجود در مواد اولیه می‌شود و به این ترتیب از هدررفت سرمایه جلوگیری می‌کند. به عنوان مثال طراحی فرآیند تولید به گونه‌ای که احتمال وقوع خطا در آن نزدیک به صفر شود، یا تولید به سایر روش‌ها از جمله کاربردهای پوکایوکه در مدیریت کارخانه است که با کاهش هزینه‌ها همراه خواهد بود.
تولید ضایعات فراوان
تولید محصولات معیوب کمتر به این معنی است که مواد اولیه کمتری نیز به هدر می‌رود. مدیران می‌توانند از خطاناپذیرسازی (Poka-Yoke) به‌منظور کنترل و شناسایی زودهنگام خطاها و رفع آنها بهره‌مند شوند و همچنین از تولید محصولات معیوب و بی‌کیفیت بیشتر جلوگیری کنند؛ زیرا تشخیص زودهنگام محصولات معیوب باعث کاهش زمان کاری کارگران شده و از سویی دیگر در هزینه‌های نیروی انسانی نیز صرفه‌جویی می‌شود.
متوقف شدن خط تولید
توقف ماشین‌آلات و تجهیزات در هنگام تولید باعث طولانی‌تر شدن عملیات، کاهش اثربخشی کلی تجهیزات (OEE) و همچنین ایجاد انحراف از برنامه تولید می‌شود. Poka-Yoke به طور دقیق بر عملکرد ماشین آلات نظارت می‌کند و با ارسال هشدار آنی، نیروهای فنی و سرپرستان خط تولید را از هرگونه توقف یا خرابی مطلع می‌سازد.
تولید محصولات بی‌کیفیت
بررسی کیفیت محصولات حین فرایند تولید بسیاری ضروری است؛ زیرا تولید محصولات معیوب منجر به نارضایتی مشتریان و ازدست‌رفتن شهرت برند می‌شود. FabriQC و PartQC ابزارهایی برای شناسایی عیوب حین تولید هستند که در صورت وجود هرگونه خطا با ارسال پیام به اپراتور او را از وجود مشکلات باخبر می‌کنند.
عدم رعایت مراحل تولید
در فرایند تولید محصولات چند قطعه‌ای، گاهی ممکن است مراحل تولید به ترتیب پیش نرفته و خسارات بسیاری را به بار بیاورند. درصورتی‌که مدیران تولید با استفاده از تکنیک پوکایوکه و کنترل روند عبور محصول از ایستگاه‌های کاری اطمینان حاصل می‌کنند که هیچ‌یک از مراحل تولید حذف یا نادیده گرفته نشده است.
روش‌های پوکایوکه برای جلوگیری از خطا
به منظور تشخیص خطاها در طی فرایند تولید از سه روش برای پیاده سازی پوکایوکه استفاده می‌شود:
روش تماسی (کنترل ویژگی‌های فیزیکی محصول)
گاهی اوقات نور نامناسب، وجود گردوغبار و هر چیزی که حواس کارگران را پرت کند مانع از تشخیص ناهنجاری‌ها می‌شود. در چنین مواقعی با استفاده از روش پوکایوکه و نصب دستگاهی ناظر بر فرایند تولید می‌توان مشکلات فیزیکی محصول اعم از شکل، اندازه، رنگ، وزن و ابعاد آن را شناسایی کرد، دستگاه به‌محض شناسایی انحرافات اپراتور را با ارسال پیغامی او را از وجود خطاها مطلع می‌سازد.
روش مقدار ثابت (نظارت بر تعداد حرکات ثابت انجام‌شده)
گاهی اوقات یک فرایند باید به‌دفعات مشخصی اجرا شود و یا تعداد مشخصی از قطعات باید در یک بسته‌بندی قرار بگیرند. در صورت وجود نقص در هریک از این مراحل، دستگاه با قطع یکی از سیگنال‌ها به اپراتور پیام می‌دهد که محصول آماده ورود به مرحله بعد نیست و به این صورت مانع از بروز مشکلات بعدی می‌شود. همچنین می‌توان از این روش برای نظارت و اطمینان از به‌پایان‌رسیدن تولید در بازه زمانی مناسب استفاده کرد. به عنوان مثال الزام نصب 6 عدد پیچ بر روی قطعه، اپراتور تا زمانی که 6 عدد پیچ را متصل ننموده است نمی‌تواند محصول را به ایستگاه کاری بعدی تحویل دهد.
پوکایوکه حرکتی (کنترل مراحل فرایند تولید)
این روش بسیار شبیه به روش قبل است با این تفاوت که تمام فرایند تولید را کنترل می‌کند. پوکایوکه با بررسی توالی تولید تضمین می‌کند که هیچ‌کدام از مراحل تولید رد نشده است؛ زیرا در صورت حذف یک مرحله یا عدم رعایت بازه زمانی با روشن‌شدن چراغی فوراً به اپراتور پیغام می‌دهد تا خطای وارد شده را برطرف سازد.
مثال‌هایی از حضور پوکایوکه در صنعت
حضور پوکایوکه در بسیاری از صنایع به چشم می‌خورد. برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
طراحی درب‌های ایمن بطری‌های قرص برای کودکان و آگاه ساختن مصرف‌کنندگان از احتمال تداخل دارویی در صنایع داروسازی، وجود مکانیسم هایی برای جلوگیری از عملکرد ناایمن لوازم خانگی، تجهیز دستگاه‌های ورزشی به گیره‌های ایمن برای توقف دستگاه هنگام سقوط ورزشکار، قرار دادن محافظ ایمنی در پریزهای برق و تعبیه سیستم‌های ترمز خودکار در صنایع خودروسازی.
اهمیت به‌کارگیری پوکایوکه در صنایع مختلف
پوکایوکه باهدف حل مشکلات مشتری و درعین‌حال کاهش هزینه‌های تولید پیاده‌سازی می‌شود. مدیران تولید از مفهوم پوکایوکه به‌منظور بهبود مستمر فرایندهای تولید و طراحی محصول استفاده می‌کنند؛ از این‌رو خطای انسانی به حداقل می‌رسد و درعین‌حال کیفیت محصولات تولید شده افزایش می‌یابد.
مزایای استفاده از روش پوکایوکه
با وجود اینکه ممکن است کارکنان در روزهای ابتدایی به‌کارگیری تکنیک خطاناپذیرسازی از اجرای آن سر باز زنند اما استفاده از این تکنیک مزایای بسیاری دارد که نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد.
مراحل پیاده‌سازی پوکایوکه در صنعت تولید
پوکایوکه خطاهایی از جمله خطاهای پردازش، خطاهای راه‌اندازی ماشین‌آلات، محصولات ازدست‌رفته، تولید محصولات نامناسب، خطاهای عملیاتی و خطاهای اندازه‌گیری را در فرایندهای تولید شناسایی و از وقوع آنها جلوگیری می‌کند.
مرحله ۱: کشف علل ریشه‌ای مشکلات
در اولین قدم شما باید مشخص کنید که خطای انسانی در کجا رخ می‌دهد و چه چیزی باعث ایجاد آن شده است. به‌خاطر داشته باشید که وقوع مشکل ممکن است ناشی از اشتباهات نیروی انسانی یا نقص در تجهیزات باشد. به این منظور لازم است تا هر یک از فرایندهای تولید را به‌دقت بررسی کرده و ریشه اصلی مشکلات را شناسایی کنید. از این‌رو جمع‌آوری دقیق داده‌های خط تولید اهمیت دارد که نرم‌افزار مانیتیت می‌تواند به خوبی این قابلیت را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد.
مرحله ۲: انتخاب پوکایوکه مناسب
پس از شناسایی علل ریشه‌ای مشکلات می‌توانید از هر یک از روش‌های Poka-Yoke (روش تماس، مقدار ثابت و حرکتی) استفاده کنید. گاهی ممکن است استفاده از ترکیب هر سه تکنیک بهترین نتیجه را به همراه داشته باشد.
مرحله ۳: استانداردسازی فرایندها
استانداردسازی فرایندها می‌تواند به کاهش ایجاد عیوب در محصولات کمک کند. به‌کارگیری تکنیک‌های پوکایوکه بدون استانداردسازی مراحل تولید امری بی‌فایده است؛ زیرا استانداردسازی تضمین می‌کند که آیا همه کارکنان از دستورالعمل‌های یکسانی استفاده می‌کنند یا خیر؟
هم‌اکنون بخوانید: ابزارها و تکنیک‌های لازم برای استانداردسازی
مرحله ۴: اطمینان از آموزش صحیح به کارکنان
استفاده از روش Poka-yoke تنها در صورتی مفید است که هر یک از کارگران در مورد علت به‌کارگیری و نحوه اجرای آنها آگاه باشد. بنابراین اطمینان از اینکه کارکنان به درستی با مراحل تولید آشنا هستند موجب افزایش بهره‌وری و کارایی در تولید می‌شود.
مرحله ۵ : اطمینان از اجرای درست پوکایوکه
برای اطمینان از اجرای صحیح تکنیک پوکایوکه اپراتورها می‌بایست به دنبال خطاهایی باشند که ممکن است بر عملکرد کارخانه تاثیر بگذارد. به این منظور آنها می‌توانند با بررسی و تحلیل مداوم گزارش‌های تولید در نرم افزار هوشمند مانیتیت از عملکرد روزانه خط تولید آگاه شوند.
روش‌های پیاده‌سازی پوکایوکه
برای پیاده‌سازی تکنیک پوکایوکه از دو روش استفاده می‌شود:
کنترل و جلوگیری از بروز خطا
همه‌ی ما روزانه با نمونه‌های بسیاری از روش‌های کنترل بروز خطا مواجه هستیم؛ برای نمونه می‌توان به قابلیت تصحیح خودکار متون در تلفن همراه و یا قطع جریان برق هنگام باز ماندن در وسایل برقی اشاره کرد. این امر ناشی از به‌کارگیری تکنیک Poka-Yoke است که با فعال‌سازی مکانیسم‌های ایمنی از بروز اشتباهات جلوگیری می‌کند و خطاها را به حداقل می‌رساند.
ارسال هشدار هنگام وقوع خطا
در این روش دستگاه هنگام یا پیش از بروز خطا با روشن یا خاموش‌کردن چراغ و ارسال پیغام به اپراتور او را از وجود خطا آگاه می‌کند. برای مثال هنگام حذف یک تصویر از تلفن همراه، پیامی ظاهر می شود که از شما می پرسد آیا می‌خواهید تصویر را حذف کنید؟
پیاده‌سازی پوکایوکه به کمک هوش مصنوعی
وجود فناوری‌های جدید می‌تواند فرصت‌های مختلفی را برای استفاده از تکنیک‌هایی که مانع از بروز خطا می‌شود فراهم کند، همچنین موجب افزایش کارایی، بهره‌وری و ایمنی عملیاتی می‌شود و می‌تواند به بهبود مستمر بهره‌وری کارخانه‌ها کمک کند. پوکایوکه فرایندی منعطف، آسان و قابل هماهنگی با تمام صنایع است؛ برای مثال از پوکایوکه می‌توان در صنایع غذایی، شیشه‌سازی، شوینده، نساجی و پوشاک، خودروسازی و تجهیزات وابسته استفاده کرد.
نرم‌افزار هوشمند مانیتیت بستری برای اتصال تمام داده‌های تولید به یکدیگر است که با بررسی مداوم اطلاعات به تشخیص خطاها کمک می‌کند. این نرم‌افزار امکان نظارت سریع بر فرایند کنترل کیفیت را برای مدیران تولید فراهم می‌کند.
