پوکایوکه (Poka-Yoke) ابزاری پیشگیرانه است که با تصحیح و حذف اشتباهات مانع از ایجاد نقص در فرایند تولید می‌شود. هدف از به‌کارگیری پوکایوکه افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات، کاهش زمان تولید و کاهش هزینه‌ها است. از تکنیک پوکایوکه می‌توان به‌منظور بررسی عیوب، جلوگیری از تولید محصولات ناقص، کاهش انحرافات تولید و اصلاح محصولات نیمه‌ساخته استفاده کرد.

چالش‌های صنعتی و نقش پوکایوکه در رفع آن‌ها

در هر مرحله‌ای از تولید که ممکن است خطای انسانی در آن رخ دهد می‌توان از تکنیک پوکایوکه به‌منظور ارزیابی و تشخیص مشکلات احتمالی استفاده کرد. بیایید با چند نمونه از این مراحل آشنا شویم:

تولید پر هزینه

تولید به دلایل مختلفی مانند کار با نیروی انسانی بی‌تجربه با هزینه‌های بسیاری همراه است. از سویی استفاده از تکنیک پوکایوکه و خودکارسازی فرایندها باعث شناسایی به‌موقع اشتباهات از جمله خطاهای موجود در مواد اولیه مانع از هدررفت سرمایه می‌شود. به عنوان مثال طراحی فرآیند تولید به گونه‌ای که امکان خطا در آن نزدیک به صفر باشد، یا تولید به سایر روش‌ها نیز منجر به ایجاد ضایعات نشود به‌کارگیری تکنیک پوکایوکه در کاهش هزینه‌ها خواهد بود.

هم‌اکنون بخوانید: بهترین روش کاهش هزینه‌های کیفیت

تولید ضایعات بسیار در تولید

تولید محصولات معیوب کمتر به این معنی است که مواد اولیه کمتری نیز به هدر می‌رود. تکنیک پوکایوکه می‌تواند به‌منظور کنترل و شناسایی زودهنگام خطاها و رفع آنها از تولید محصولات معیوب و بی‌کیفیت بیشتر جلوگیری کند. همچنین تشخیص زودهنگام محصولات معیوب باعث کاهش زمان کاری کارگران شده و در هزینه‌های نیروی انسانی نیز صرفه‌جویی می‌گردد.

متوقف شدن خط تولید

توقف ماشین‌آلات و تجهیزات در حین فرایند تولید باعث طولانی‌تر شدن فرایند، کاهش OEE و همچنین ایجاد انحراف از برنامه تولید می‌شود. پوکایوکه با نظارت بر عملکرد ماشین آلات و ارسال هشدار آنی به نیروهای فنی و سرپرست خط تولید، آن‌ها را از توقفات مطلع می‌سازد.

تولید محصولات بی‌کیفیت

بررسی کیفیت محصولات حین فرایند تولید بسیاری ضروری است؛ زیرا تولید محصولات معیوب منجر به از دست‌دادن شهرت برند می‌شود. FabriQC و PartQC ابزارهایی برای شناسایی عیوب حین تولید هستند که در صورت وجود هرگونه خطایی با ارسال پیام به اپراتور او را از وجود مشکلات باخبر می‌کند.

عدم رعایت مراحل تولید

در فرایند تولید محصولات چند قطعه‌ای گاهی ممکن است مراحل تولید به ترتیب پیش نرفته و خسارات بسیاری را به بار بیاورند. درصورتی‌که مدیران تولید با استفاده از تکنیک پوکایوکه و کنترل روند عبور محصول از ایستگاه‌های کاری اطمینان حاصل می‌کنند که هیچ‌یک از مراحل تولید حذف یا نادیده گرفته نشده است. 

روش‌های پوکایوکه برای جلوگیری از خطاها

به منظور تشخیص خطاها در طی فرایند تولید از سه روش برای پیاده سازی پوکایوکه استفاده می‌شود:

روش تماسی (کنترل ویژگی‌های فیزیکی محصول)

گاهی اوقات نور نامناسب، وجود گردوغبار و هر چیزی که حواس کارگران را پرت کند مانع از تشخیص ناهنجاری‌ها می‌شود. در چنین مواقعی با استفاده از تکنیک پوکایوکه و نصب دستگاهی ناظر بر فرایند تولید می‌توان مشکلات فیزیکی محصول اعم از شکل، اندازه، رنگ، وزن و ابعاد آن را شناسایی کرد، دستگاه به‌محض شناسایی انحرافات اپراتور را با ارسال پیغامی او را از وجود خطاها مطلع می‌کند.

روش مقدار ثابت (نظارت بر تعداد حرکات ثابت انجام‌شده)

گاهی اوقات یک فرایند باید به‌دفعات مشخصی اجرا شود و یا تعداد مشخصی از قطعات باید در یک بسته‌بندی قرار بگیرند. در صورت وجود نقص در هریک از این مراحل، دستگاه با قطع یکی از سیگنال‌ها به اپراتور پیام می‌دهد که محصول آماده ورود به مرحله بعد نیست و به این صورت مانع از بروز مشکلات بعدی می‌شود. همچنین می‌توان از این روش برای نظارت برای اطمینان از به‌پایان‌رسیدن تولید در بازه زمانی مناسب استفاده کرد. به عنوان مثال الزام نصب 6 عدد پیچ بر روی قطعه، اپراتور تا زمانی که 6 عدد پیچ را متصل ننموده است نمی‌تواند محصول را به ایستگاه کاری بعدی تحویل دهد.

پوکایوکه حرکتی (کنترل مراحل فرایند تولید)

این روش بسیار شبیه به روش قبل است با این تفاوت که تمام فرایند تولید را کنترل می‌کند. پوکایوکه با بررسی توالی تولید تضمین می‌کند که هیچ‌کدام از مراحل تولید رد نشده است؛ زیرا در صورت حذف یک مرحله یا عدم رعایت بازه زمانی با روشن‌شدن چراغی فوراً به اپراتور پیغام می‌دهد تا خطای وارد شده را برطرف سازد.

مثال‌هایی از حضور پوکایوکه در صنایع مختلف

حضور پوکایوکه در بسیاری از صنایع به چشم می‌خورد. برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

طراحی درب‌های ایمن بطری‌های قرص برای کودکان و آگاه ساختن مصرف‌کنندگان از احتمال تداخل دارویی در صنایع داروسازی، وجود مکانیسم هایی برای جلوگیری از عملکرد ناایمن لوازم خانگی، تجهیز دستگاه‌های ورزشی به گیره‌های ایمن برای توقف دستگاه هنگام سقوط ورزشکار، قرار دادن محافظ ایمنی در پریزهای برق و تعبیه سیستم‌های ترمز خودکار در صنایع خودروسازی.

اهمیت به‌کارگیری پوکایوکه در صنعت

پوکایوکه باهدف حل مشکلات مشتری و درعین‌حال کاهش هزینه‌های تولید پیاده‌سازی می‌شود. مدیران تولید از پوکایوکه به‌منظور بهبود مستمر فرایندهای تولید و طراحی محصول استفاده می‌کنند؛ ازاین‌رو خطای انسانی کاهش می‌یابد و درعین‌حال کیفیت و قابلیت اطمینان محصولات خود را افزایش می‌دهند.

پوکایوکه در تمام بخش‌های تولید قابل اجراست.

مزایای استفاده از روش پوکایوکه

با وجود اینکه ممکن است کارکنان در روزهای ابتدایی به‌کارگیری تکنیک پوکایوکه از اجرای آن سر باز زنند اما استفاده از این تکنیک مزایای بسیاری دارد که نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشی کرد.

مراحل پیاده‌سازی پوکایوکه در تولید

پوکایوکه خطاها را در فرایندهای تولید از جمله خطاهای پردازش، خطاهای راه‌اندازی ماشین‌آلات، محصولات ازدست‌رفته، تولید محصولات نامناسب، خطاهای عملیاتی و خطاهای اندازه‌گیری شناسایی و از آن جلوگیری می‌کند.

مرحله ۱: کشف علل ریشه‌ای مشکلات

در اولین قدم شما باید مشخص کنید که خطای انسانی در کجا رخ می‌دهد و چه چیزی باعث ایجاد آن شده است. به‌خاطر داشته باشید که وقوع مشکل ممکن است ناشی از اشتباهات نیروی انسانی یا نقص در تجهیزات باشد. به این منظور لازم است تا هر یک از فرایندهای تولید را به‌دقت بررسی کرده و ریشه اصلی مشکلات را شناسایی کنید. بدین منظور جمع‌آوری دقیق داده‌های خط تولید اهمیت بسیاری پیدا می‌کند که نرم‌افزار مانیتیت این امکان را در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌دهد.

مرحله ۲: انتخاب پوکایوکه مناسب

پس از شناسایی علل ریشه‌ای مشکلات می‌توانید از هر یک از روش‌های Poka-Yoke (روش تماس، مقدار ثابت و حرکتی) استفاده کنید. گاهی ممکن است استفاده از ترکیب هر سه تکنیک بهترین نتیجه را به همراه داشته باشد.

مرحله ۳: استانداردسازی فرایندها

استانداردسازی فرایندها می‌تواند به کاهش ایجاد عیوب در محصول کمک کند. به‌کارگیری تکنیک‌های پوکایوکه بدون استانداردسازی مراحل تولید امری بی‌فایده است؛ زیرا استانداردسازی تضمین می‌کند که آیا همه کارکنان از دستورالعمل‌های یکسانی استفاده می‌کنند یا خیر؟

مرحله ۴: اطمینان از آموزش صحیح به کارکنان

استفاده از روش Poka-yoke تنها در صورتی مفید است که هر یک از کارگران در مورد علت به‌کارگیری و نحوه اعمال آنها آگاه باشد. ازاین‌رو کار اطمینان از اینکه کارکنان به درستی با مراحل تولید آشنا هستند موجب افزایش بهره‌وری و کارایی در تولید می‌شود.

مرحله ۵ : اطمینان از اجرای درست پوکایوکه

پس از اجرای تکنیک پوکایوکه به دنبال خطاهایی باشید که ممکن است بر عملکرد کارخانه تاثیربگذارد. به عبارتی دیگر با بررسی و تحلیل مداوم گزارش‌های تولید در نرم افزار هوشمند مانیتیت باعث عملکرد روزانه خط تولید شوید.

روش‌های پیاده‌سازی پوکایوکه

برای پیاده‌سازی تکنیک پوکایوکه از دو روش استفاده می‌شود:

کنترل و جلوگیری از بروز خطا

تکنیک پوکایوکه با فعال‌سازی مکانیسم‌های ایمنی از بروز اشتباهات جلوگیری می‌کنند. به عبارتی دیگر هدف از اجرای این روش به حداقل رساندن خطاها است. همه‌ی روزانه با نمونه‌های بسیاری از روش‌های کنترل بروز خطا مواجه هستیم؛ برای نمونه می‌توان به قابلیت تصحیح خودکار متون در تلفن همراه و یا قطع جریان برق هنگام باز ماندن در وسایل برقی اشاره کرد.

ارسال هشدار هنگام وقوع خطا

در این روش دستگاه هنگام یا پیش از بروز خطا با روشن یا خاموش‌کردن چراغ و ارسال پیغام به اپراتور او را از وجود خطا آگاه می‌کند. برای مثال هنگام حذف یک تصویر از تلفن همراه، پیامی ظاهر می شود که از شما می پرسد آیا می‌خواهید تصویر را حذف کنید؟

پیاده‌سازی پوکایوکه به کمک هوش‌ مصنوعی

وجود فناوری‌های جدید می‌تواند فرصت‌های مختلفی را برای استفاده از تکنیک‌هایی که مانع از بروز خطا می‌شود فراهم کند، همچنین موجب افزایش کارایی، بهره‌وری و ایمنی عملیاتی می‌شود و می‌تواند به بهبود مستمر بهره‌وری کارخانه‌ها کمک کند. پوکایوکه فرایندی منعطف و آسان است که می‌تواند با تمام صنایع همگام و هماهنگ شود برای مثال از پوکایوکه می‌توان در صنایع غذایی، شیشه‌سازی، شوینده، نساجی و پوشاک، خودروسازی و تجهیزات وابسته استفاده کرد.
نرم‌افزار هوشمند مانیتیت بستری برای اتصال تمام داده‌های تولید به یکدیگر است که با بررسی مداوم اطلاعات به تشخیص خطاها کمک می‌کند. این نرم‌افزار امکان نظارت بر فرایند کنترل کیفیت را برای مدیران تولید فراهم می‌کند.